9 de xuño de 2015

Fernando Pessoa

Sen metafísica

Jef Aérosol - Lisbon, August 2007 - Fernando PessoaJef Aérosol, Fernando Pessoa (Lisboa, Rua da Barroca, Barrio Alto, agosto 2007)

 

TABACARÍA
Fernando Pessoa (Álvaro de Campos)

   
 

Non son nada.
Nunca serei nada.
Non podo querer ser nada.
Á parte diso, teño en min tódolos sonos do mundo.

Fiestras do meu cuarto,
do meu cuarto dun dos millóns do mundo que ninguén sabe quen é,
(e se soubesen quen é, que saberían?),
dades ao misterio dunha rúa cruzada constantemente por xente,
a unha rúa inaccesíbel a tódolos pensamentos,
real, imposibelmente real, certa, descoñecidamente certa,
co misterio das cousas por baixo das pedras e dos seres,
coa morte a pór humidade nas paredes e pelo branco nos homes,
co Destino a conduci-lo carro de todo pola estrada de nada.

Estou hoxe vencido, como se soubese a verdade.
Estou hoxe lúcido, como se estivese a morrer
e non tivese máis irmandade coas cousas
ca unha despedida, e tórnase esta casa e esta banda da rúa
na fila de vagóns dun tren, e unha partida pitada
dende dentro da miña cabeza,
e unha sacudidura dos meus nervios e un renxer de ósos na ida.

Estou hoxe perplexo, coma quen pensou, achou e esqueceu.
Estou hoxe dividido entre a lealdade que lle debo
ao Estanco da outra banda da rúa, como cousa real por fóra,
e á sensación de que todo é sono, como cousa real por dentro.

Fracasei en todo.
Como non fixen propósito ningún, talvez todo fose nada.
A educación que me deran,
baixei dela pola fiestra da traseira da casa.
Marchei para o campo con grandes propósitos,
mais alí atopei só herba e mais árbores,
e cando había xente era igual cá outra.
Saio da fiestra, sento nunha cadeira. En que hei pensar?

Que sei eu do que serei, eu que non sei o que son?
Ser o que penso? Mais penso ser tantas cousas!
E hai tantos que pensan ser a mesma cousa que non pode haber tantos!
Xenio? Neste intre
cen mil cerebros coidan seren en sonos xenios coma min,
e a historia non sinalará, quen sabe?, nin un,
nin serán máis ca esterco tantas conquistas futuras.
Non, non creo en min.
En tódolos manicomios hai loucos toleiráns con tantas certezas!
Eu, que non teño certeza ningunha, son máis certo ou menos certo?
Non, nin en min…
En cantas mansardas e non-mansardas do mundo
non haberá nesta hora xenios-para-eles-mesmos soñando?
Cantas aspiracións altas e nobres e lúcidas
—si, verdadeiramente altas e nobres e lúcidas—,
e quen sabe se realizábeis,
nunca verán a luz do sol real nin acadarán os oídos da xente?
O mundo é para quen nace para o conquistar
e non para quen soña que pode conquistalo, aínda que teña razón.
Eu teño soñado máis có que Napoleón soñou.
Teño apertado ao peito hipotético máis humanidades ca Cristo,
teño creado en segredo filosofías que ningún Kant escribiu,
mais son, e talvez serei sempre, o da mansarda,
aínda que non viva nela;
serei sempre o que non naceu para iso;
serei sempre só o que tiña calidades;
serei sempre o que esperou que lle abrisen a porta ao pé dunha parede sen porta,
e o que cantou a cantiga do Infinito nunha capoeira
e ouviu a voz de Deus nun pozo entupido.
Crer en min? Non, nin en nada.
Derrame a Natureza sobre a miña cabeza ardente
o seu sol, a súa choiva, o vento que atopa o meu pelo,
e o outro que veña se viñer, ou tiver que vir, ou non veña.
Escravos cardíacos das estrelas,
conquistámo-lo mundo todo antes de nos erguer da cama;
mais espertamos e está opaco,
erguémonos e é alleo,
saímos da casa e é a Terra enteira,
amais do Sistema Solar e a Vía Láctea e mailo Indefinido.

(Come chocolate, meniña;
come chocolate!
Mira que non hai máis metafísica no mundo có chocolate.
Mira que as relixións todas non ensinan máis ca confeitaría.
Come, meniña sucia, come!
Puidese eu comer chocolate coa mesma verdade coa que ti comes!
Pero eu penso e, ao tirarlle o papel de prata, que é de folla de estaño,
bótoo todo no chan, igual que botei a vida.)

Mais alomenos fica da amargura do que nunca serei
a caligrafía rápida destes versos,
pórtico partido cara ao imposíbel.
Mais alomenos consagro a min mesmo un desprezo sen bágoas,
nobre alomenos no xesto largo co que boto
a roupa sucia que son, sen listaxe, pra o decurso das cousas,
e fico na casa sen camisa.

(Ti que consolas, que non existes e por iso consolas,
ou deusa grega, concibida como estatua que estivese viva,
ou patricia romana, imposibelmente nobre e nefasta,
ou princesa de trobadores, xentil e colorida,
ou marquesa do século dezaoito, descotada e lonxincua,
ou vedete célebre do tempo dos nosos pais,
ou non sei que moderno —non concibo ben o que—,
todo iso, sexa o que for, que sexas, se pode inspirar que inspire!
O meu corazón é un balde envorcado.
Como os que invocan os espíritos invocan espíritos, invócome
a min mesmo e non atopo nada.
Achégome á fiestra e vexo a rúa cunha nitidez absoluta.
Vexo as tendas, vexo as beirarrúas, vexo os coches que pasan,
vexo os entes vivos vestidos que se cruzan,
vexo os cans, que tamén existen,
e todo isto pésame coma unha condena ao desterro,
e todo isto é estranxeiro, como todo.)

Vivín, estudei, amei e mesmo crin,
e hoxe non hai mendigo que eu non envexe só por non ser eu.
Mírolle a cada un os farrapos e as chagas e a mentira,
e penso: talvez nunca vivises nin estudases nin amases nin creses
(porque é posíbel facer unha realidade de todo iso sen facer nada diso);
talvez existiras apenas, como un lagarto que lle cortaron o rabo
e que é rabo para aquén do lagarto remexidamente.

Fixen de min o que non souben
e o que podía facer de min, non o fixen.
O disfrace que vestín era equivocado.
Coñecéronme logo por quen non era e non o desmentín, e perdinme.
Cando quixen quita-la máscara,
estaba pegada á miña cara.
Cando a quitei e me vin no espello,
xa envellecera.
Estaba bébedo, xa non sabía vesti-lo disfrace que non quitara.
Desfíxenme da máscara e durmín no rocho
como un can tolerado pola dirección
por ser inofensivo
e vou escribir esta historia para probar que son sublime.

Esencia musical dos meus versos inútiles,
quen me dera atoparte coma cousa que eu fixese,
e non quedase sempre en fronte do Estanco de en fronte,
calcando cos pés a conciencia de estar existindo,
como unha alfombra en que un bébedo tropeza
ou o felpudo que os xitanos roubaran e non valía ren.

Pero o Dono do Estanco achegouse á porta e ficou na porta.
Míroo coa incomodidade da cabeza mal volteada
e coa incomodidade da alma mal entendendo.
El morrerá e eu morrerei.
El deixará o letreiro, e eu deixarei os versos.
En certo tempo morrerá o letreiro tamén, e os versos tamén.
Despois de certo tempo morrerá a rúa onde estivo o letreiro,
e a lingua en que foron escritos os versos.
Morrerá despois o planeta xirante en que todo isto pasou.
Noutros satélites doutros sistemas algunha cousa como xente
continuará facendo cousas como versos e vivindo debaixo de cousas como letreiros,
sempre unha cousa en fronte da outra,
sempre unha cousa tan inútil coma a outra,
sempre o imposíbel tan estúpido coma o real,
sempre o misterio do fondo tan certo coma o sono de misterio da superficie,
sempre isto ou sempre outra cousa ou nin unha cousa nin outra.

Mais un home entrou no Estanco (para comprar tabaco?)
e a realidade plausíbel cae de súpeto enriba miña.
Medio érgome enérxico, convencido, humano,
e vou tentar escribir estes versos nos que digo o contrario.

Acendo un cigarro ao pensar en escribilos
e saboreo no cigarro a liberación de tódolos pensamentos.
Sigo o fume como unha ruta propia
e gozo, nun momento sensitivo e axeitado,
a liberación de tódalas especulacións
e a conciencia de que a metafísica é unha consecuencia de estar indisposto.

Despois bótome para atrás na cadeira
e continúo fumando.
En tanto que o Destino mo conceder, continuarei fumando.

(Se eu casase coa filla da miña lavandeira
talvez fose feliz.)
Visto isto, érgome da cadeira. Vou á fiestra.

O home saíu do Estanco (metendo o troco no peto do pantalón?).
Ah, coñézoo; é o Esteves sen metafísica.
(O Dono do Estanco achegouse á porta.)
Como por un instinto divino o Esteves voltouse e viume.
Acenoume adeus, berreille: Adeus ho, Esteves!, e o universo
reconstruíuseme sen ideal nin esperanza, e o Dono do Estanco sorriu
.

   
  Lisboa, 15 de xaneiro de 1928
   
 

Tradución de ēgm. 2015


Nota.
Traduzo o título do poema, “Tabacaria”, por Tabacaría, aínda que despois utilizo o vocábulo Estanco. Como estancos coñécense en España as tendas de tabaco e, ao pertenceren á mesma empresa, todas mostran enriba da porta o mesmo rótulo: "Tabacos". Talvez Álvaro de Campos titulou este poema non co nome do tipo de tenda, que sería A tabacaria, senón coa palabra do rótulo que tiña na fachada en fronte da fiestra e do que fala no texto, Tabacaria, o que correspondería ao actual español, ou galego, Tabacos. Este sería probablemente o título máis axeitado, pero tódolos tradutores deste poema ao español titulárono Tabaquería, palabra recollida polo DRAE pero que non se usa en España. O DRAG non rexistra tabacaría nin tabaquería, que tampouco se usan en Galicia, masi si estanco; aínda así, por confluencia co portugués e polas traducións anteriores ao español, parece preferible o título “Tabacaría”.
Pódese supoñer por outra banda que o home da fiestra mandaba a roupa á lavandería xunto cunha listaxe (rol en portugués) na que enumeraba as pezas a lavar para poder comprobar que non faltaba ningunha cando a filla da lavandeira llas levase de volta. Era nese intre, mentres o Álvaro repasaba as pezas de roupa diante da rapaza, cando lle daba por pensar en casar e ser feliz.

 

Jef Aérosol - Lisbon 2007 - Fernando Pessoa 2Jef Aérosol, Fernando Pessoa (Lisboa, Rua Diario de Noticias, Barrio Alto, agosto 2007)

   
  TABACARIA
   
   
 

Não sou nada.
Nunca serei nada.
Não posso querer ser nada.
À parte isso, tenho em mim todos os sonhos do mundo.

Janelas do meu quarto,
Do meu quarto de um dos milhões do mundo que ninguém sabe quem é
(E se soubessem quem é, o que saberiam?),
Dais para o mistério de uma rua cruzada constantemente por gente,
Para uma rua inacessível a todos os pensamentos,
Real, impossivelmente real, certa, desconhecidamente certa,
Com o mistério das coisas por baixo das pedras e dos seres,
Com a morte a pôr humidade nas paredes e cabelos brancos nos homens,
Com o Destino a conduzir a carroça de tudo pela estrada de nada.

Estou hoje vencido, como se soubesse a verdade.
Estou hoje lúcido, como se estivesse para morrer,
E não tivesse mais irmandade com as coisas
Senão uma despedida, tornando-se esta casa e este lado da rua
A fileira de carruagens de um comboio, e uma partida apitada
De dentro da minha cabeça,
E uma sacudidela dos meus nervos e um ranger de ossos na ida.

Estou hoje perplexo como quem pensou e achou e esqueceu.
Estou hoje dividido entre a lealdade que devo
À Tabacaria do outro lado da rua, como coisa real por fora,
E à sensação de que tudo é sonho, como coisa real por dentro.

Falhei em tudo.
Como não fiz propósito nenhum, talvez tudo fosse nada.
A aprendizagem que me deram,
Desci dela pela janela das traseiras da casa,
Fui até ao campo com grandes propósitos.
Mas lá encontrei só ervas e árvores,
E quando havia gente era igual à outra.
Saio da janela, sento-me numa cadeira. Em que hei-de pensar?

Que sei eu do que serei, eu que não sei o que sou?
Ser o que penso? Mas penso ser tanta coisa!
E há tantos que pensam ser a mesma coisa que não pode haver tantos!
Génio? Neste momento
Cem mil cérebros se concebem em sonho génios como eu,
E a história não marcará, quem sabe?, nem um,
Nem haverá senão estrume de tantas conquistas futuras.
Não, não creio em mim.
Em todos os manicómios há doidos malucos com tantas certezas!
Eu, que não tenho nenhuma certeza, sou mais certo ou menos certo?
Não, nem em mim…
Em quantas mansardas e não-mansardas do mundo
Não estão nesta hora génios-para-si-mesmos sonhando?
Quantas aspirações altas e nobres e lúcidas —
Sim, verdadeiramente altas e nobres e lúcidas —,
E quem sabe se realizáveis,
Nunca verão a luz do sol real nem acharão ouvidos de gente?
O mundo é para quem nasce para o conquistar
E não para quem sonha que pode conquistá-lo, ainda que tenha razão.
Tenho sonhado mais que o que Napoleão fez.
Tenho apertado ao peito hipotético mais humanidades do que Cristo,
Tenho feito filosofias em segredo que nenhum Kant escreveu.
Mas sou, e talvez serei sempre, o da mansarda,
Ainda que não more nela;
Serei sempre o que não nasceu para isso;
Serei sempre só o que tinha qualidades;
Serei sempre o que esperou que lhe abrissem a porta ao pé de uma parede sem porta
E cantou a cantiga do Infinito numa capoeira,
E ouviu a voz de Deus num poço tapado.
Crer em mim? Não, nem em nada.
Derrame-me a Natureza sobre a cabeça ardente
O seu sol, a sua chuva, o vento que me acha o cabelo,
E o resto que venha se vier, ou tiver que vir, ou não venha.
Escravos cardíacos das estrelas,
Conquistámos todo o mundo antes de nos levantar da cama;
Mas acordámos e ele é opaco,
Levantámo-nos e ele é alheio,
Saímos de casa e ele é a terra inteira,
Mais o sistema solar e a Via Láctea e o Indefinido.

(Come chocolates, pequena;
Come chocolates!
Olha que não há mais metafísica no mundo senão chocolates.
Olha que as religiões todas não ensinam mais que a confeitaria.
Come, pequena suja, come!
Pudesse eu comer chocolates com a mesma verdade com que comes!
Mas eu penso e, ao tirar o papel de prata, que é de folhas de estanho,
Deito tudo para o chão, como tenho deitado a vida.)

Mas ao menos fica da amargura do que nunca serei
A caligrafia rápida destes versos,
Pórtico partido para o Impossível.
Mas ao menos consagro a mim mesmo um desprezo sem lágrimas,
Nobre ao menos no gesto largo com que atiro
A roupa suja que sou, sem rol, pra o decurso das coisas,
E fico em casa sem camisa.

(Tu, que consolas, que não existes e por isso consolas,
Ou deusa grega, concebida como estátua que fosse viva,
Ou patrícia romana, impossivelmente nobre e nefasta,
Ou princesa de trovadores, gentilíssima e colorida,
Ou marquesa do século dezoito, decotada e longínqua,
Ou cocote célebre do tempo dos nossos pais,
Ou não sei quê moderno — não concebo bem o quê —,
Tudo isso, seja o que for, que sejas, se pode inspirar que inspire!
Meu coração é um balde despejado.
Como os que invocam espíritos invocam espíritos invoco
A mim mesmo e não encontro nada.
Chego à janela e vejo a rua com uma nitidez absoluta.
Vejo as lojas, vejo os passeios, vejo os carros que passam,
Vejo os entes vivos vestidos que se cruzam,
Vejo os cães que também existem,
E tudo isto me pesa como uma condenação ao degredo,
E tudo isto é estrangeiro, como tudo.)

Vivi, estudei, amei, e até cri,
E hoje não há mendigo que eu não inveje só por não ser eu.
Olho a cada um os andrajos e as chagas e a mentira,
E penso: talvez nunca vivesses nem estudasses nem amasses nem cresses
(Porque é possível fazer a realidade de tudo isso sem fazer nada disso);
Talvez tenhas existido apenas, como um lagarto a quem cortam o rabo
E que é rabo para aquém do lagarto remexidamente.

Fiz de mim o que não soube,
E o que podia fazer de mim não o fiz.
O dominó que vesti era errado.
Conheceram-me logo por quem não era e não desmenti, e perdi-me.
Quando quis tirar a máscara,
Estava pegada à cara.
Quando a tirei e me vi ao espelho,
Já tinha envelhecido.
Estava bêbado, já não sabia vestir o dominó que não tinha tirado.
Deitei fora a máscara e dormi no vestiário
Como um cão tolerado pela gerência
Por ser inofensivo
E vou escrever esta história para provar que sou sublime.

Essência musical dos meus versos inúteis,
Quem me dera encontrar-te como coisa que eu fizesse,
E não ficasse sempre defronte da Tabacaria de defronte,
Calcando aos pés a consciência de estar existindo,
Como um tapete em que um bêbado tropeça
Ou um capacho que os ciganos roubaram e não valia nada.

Mas o Dono da Tabacaria chegou à porta e ficou à porta.
Olhou-o com o desconforto da cabeça mal voltada
E com o desconforto da alma mal-entendendo.
Ele morrerá e eu morrerei.
Ele deixará a tabuleta, e eu deixarei versos.
A certa altura morrerá a tabuleta também, e os versos também.
Depois de certa altura morrerá a rua onde esteve a tabuleta,
E a língua em que foram escritos os versos.
Morrerá depois o planeta girante em que tudo isto se deu.
Em outros satélites de outros sistemas qualquer coisa como gente
Continuará fazendo coisas como versos e vivendo por baixo de coisas como tabuletas,
Sempre uma coisa defronte da outra,
Sempre uma coisa tão inútil como a outra,
Sempre o impossível tão estúpido como o real,
Sempre o mistério do fundo tão certo como o sono de mistério da superfície,
Sempre isto ou sempre outra coisa ou nem uma coisa nem outra.

Mas um homem entrou na Tabacaria (para comprar tabaco?),
E a realidade plausível cai de repente em cima de mim.
Semiergo-me enérgico, convencido, humano,
E vou tencionar escrever estes versos em que digo o contrário.

Acendo um cigarro ao pensar em escrevê-los
E saboreio no cigarro a libertação de todos os pensamentos.
Sigo o fumo como uma rota própria,
E gozo, num momento sensitivo e competente,
A libertação de todas as especulações
E a consciência de que a metafísica é uma consequência de estar mal disposto.

Depois deito-me para trás na cadeira
E continuo fumando.
Enquanto o Destino mo conceder, continuarei fumando.

(Se eu casasse com a filha da minha lavadeira
Talvez fosse feliz.)
Visto isto, levanto-me da cadeira. Vou à janela.

O homem saiu da Tabacaria (metendo troco na algibeira das calças?).
Ah, conheço-o: é o Esteves sem metafísica.
(O Dono da Tabacaria chegou à porta.)
Como por um instinto divino o Esteves voltou-se e viu-me.
Acenou-me adeus gritei-lhe Adeus ó Esteves!, e o universo
Reconstruiu-se-me sem ideal nem esperança, e o Dono da Tabacaria sorriu
.

   
  Lisboa, 15 de Janeiro de 1928

 

Jef Aérosol - Lisbon, August 2007 - Fernando Pessoa 3Jef Aérosol, Fernando Pessoa (Lisboa, Rua Diario de Noticias, Barrio Alto, agosto 2007)

 

Teño un grande arrefriado

     

Tenho uma grande constipação,
E toda a gente sabe como as grandes constipações
Alteram todo o sistema do universo,
Zangam-nos contra a vida,
E fazem espirrar até à metafísica.
Tenho o dia perdido cheio de me assoar.
Dói-me a cabeça indistintamente.
Triste condição para um poeta menor!
Hoje sou verdadeiramente um poeta menor.
O que fui outrora foi um desejo; partiu-se.

Adeus para sempre, rainha das fadas!
As tuas asas eram de sol, e eu cá vou andando.
Não estarei bem se não me deitar na cama.
Nunca estive bem senão deitando-me no universo.

Excusez un peu... Que grande constipação física!
Preciso de verdade e da aspirina.

Teño un grande arrefriado,
E todo o mundo sabe como os grandes arrefriados
alteran o sistema enteiro do universo,
enfádannos contra a vida,
e fan espirrar mesmo á metafísica.
Levo todo o día perdido a me soar.
Dóeme a cabeza indistintamente.
Triste condición para un poeta menor!
Hoxe son verdadeiramente un poeta menor.
O que fun outrora foi un desexo; marchou.

Adeus para sempre, raíña das fadas!
As túas ás eran de sol, e eu acá vou andando.
Non estarei ben se non me deitar na cama.
Nunca estiven ben senón deitándome no universo.

Excusez un peu… Que grande arrefriado físico!
Necesito a verdade e unha aspirina.

 


 

Presença - Tabacaria 1      Presença - Tabacaria 2
Tabacaria publicado na revista Presença, Coimbra, en xullo de 1933
(de Wikimedia Commons, clic para ampliar)

 

 

►wikipedia: Tabacaria (poema)
►youtube: Tabacaria. Recitado por Antonio Abujamra

►youtube: Tabacaria (por Mário Viegas). Recitado dramatizado
►youtube: Sam the Kid - Tabacaria (com Viriato Ventura). Recitado musicado
►Fernando Pessoa, Cadernos. Biblioteca Nacional de Portugal

►Casa Fernando Pessoa
►Archivo Pessoa (textos)

 

Fernando Pessoa ~ wikipedia

 

jefaerosol.com 

 

►español